Betekenisvol
Onze missie is het verbeteren van de kwaliteit van leven van oudere mensen door kansen te scheppen voor een vitaal en betekenisvol leven, hecht verbonden binnen de gemeenschap.
Voor een bewoner van het verpleeghuis was een uitstapje georganiseerd naar zijn oude voetbalclub. Hij genoot met volle teugen, sprak er met oude bekenden en had nog dagen een glimlach van oor tot oor. De zorgmedewerkers waren trots: zij hadden echt iets voor hem betekend. Toch stond in zijn dossier slechts vermeld dat ‘meneer tussen 14.00 en 17.00 uur uit huis was’…. Hoe kunnen we meer van dit soort waardevolle ervaringen creëren? En hoe geven we deze een volwaardige plek in de verantwoording van de kwaliteit van de zorg? Deze vragen staan centraal in onze projecten in de ouderenzorg. Wat het leven kleur en betekenis geeft, verschilt van mens tot mens. We willen er graag aan bijdragen dat er meer ruimte en aandacht komt voor die persoonlijke beleving en verhalen in zorg, welzijn én wonen.
Leefplezierplan voor de zorg
Betekenisvol
Binnen de Nederlandse verpleeghuizen gelden allerlei normen en regels, die vooral zijn bedoeld om de veiligheid van bewoners te waarborgen en te voorzien in hun medische behoeften. Voor deze mensen, in de laatste fase van hun leven, is positief welbevinden echter minstens zo belangrijk als het voorkomen van narigheid en ongelukken. Van april 2017 tot april 2019 hebben wij in het pilot-project ‘Leefplezierplan voor de zorg’, met ondersteuning van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), onderzocht wat er gebeurt als je in de langdurige zorg leefplezier als uitgangspunt kiest en als maatstaf voor kwaliteit neemt.
We hebben in elf organisaties voor verpleeghuiszorg teams van zorgmedewerkers getraind, circa tweehonderd bijeenkomsten georganiseerd en tachtig interviews gehouden met medewerkers, bewoners en hun belangrijke anderen (zoals familie, vrienden en mantelzorgers). Gaandeweg is het ‘Leefplezierplan’ ontwikkeld en geëvalueerd in zeer uiteenlopende organisaties en contexten. Op 4 april hebben we onze bevindingen gedeeld tijdens een conferentie in Leiden. De bewoners en hun naasten zijn zeer enthousiast, net als de betrokken medewerkers en hun leidinggevenden: het beter leren kennen van bewoners en het bijdragen aan hun kwaliteit van leven, leidt onmiskenbaar tot meer leef- én werkplezier.
Het succesvolle pilot-project krijgt dan ook een vervolg:
- In de eerste pilot hebben we binnen teams geëxperimenteerd met het werken met het Leefplezierplan. In het project Leefplezierplan op locatie gaan twee locaties van Stichting Azora en Zorggroep Elde Maasduinen ermee aan de slag. Als je het leefplezier van bewoners centraal stelt, wat betekent dit dan voor bijvoorbeeld de werkprocessen, het elektronisch cliëntendossier en de in- en externe kwaliteitsverantwoording? We voeren het tweejarige project uit in samenwerking met de zorgkantoren van Menzis en VGZ en het ministerie van VWS.
- Kwaliteit van zorg zit in de ervaringen en verhalen van zorgverleners, bewoners en hun belangrijke anderen. Hoe kunnen we die ervaringen vastleggen, met elkaar delen en ervan leren? We experimenteren ermee in het project Ervaringen in de praktijk bij zorgorganisaties ActiVite, Respect Zorggroep en Topaz, en in het tweejarige project Narratieve verantwoording in de praktijk bij Respect Zorggroep en ZZG Zorggroep.
- In de tweedaagse Train-de-trainer cursus in december, hebben twaalf trainers zich het Leefplezier-gedachtegoed eigen gemaakt zodat zij op hun beurt medewerkers van zorgorganisaties hierin kunnen opleiden.
Tips voor een fijne oude dag
We leven steeds langer en blijven ook langer gezond. Hoe geven we betekenisvol invulling aan die extra levensjaren? Magazine Radar+ wijdde er in het najaar een artikel aan en interviewde Josanne Huijg. Wat mensen gelukkig maakt is heel persoonlijk, maar volgens Josanne zit er wel een gemene deler in. Zo zijn diepgaande relaties een belangrijke voorwaarde voor een fijne oude dag: “Denk erover na welke mensen belangrijk zijn en investeer daarin. Kwaliteit is belangrijker dan kwantiteit.” Ook iets doen voor een ander heeft een positief effect: “Ouderen die bijvoorbeeld vrijwilligerswerk doen of op hun kleinkinderen passen, ervaren meer zingeving in hun leven.” Josanne stelt vast dat het met de Nederlandse ouderen best positief is gesteld: “Veel zeventigers in Nederland zijn happy. Ze hebben niet meer de stress van het carrière maken en de drukte van jonge kinderen. Mensen zijn op hun 75ste zelfs vaak veel gelukkiger dan op hun veertigste.”
Videoreeks over liefdevolle zorg
Betekenisvol
Veel organisaties in de ouderenzorg maken momenteel de omslag naar persoonsgerichte zorg, met meer ruimte en aandacht voor de wensen en verlangens van bewoners. Om in beeld te brengen hoe liefdevolle zorg er in de praktijk uit ziet, ontwikkelden we in samenspraak met de doelgroep (verzorgenden, woon- of activiteitenbegeleiders, coördinatoren zorg en welzijn en zorgassistenten) een videoreeks. De negentien korte video’s, opgenomen bij zorgorganisaties Azora, Respect Zorggroep, Schakelring en Topaz, brengen echte praktijksituaties in beeld en nodigen uit tot een gesprek over goede zorg. De videoreeks behandelt vier thema’s: leren kennen van de bewoner, bijdragen aan leefplezier, delen van ervaringen en omgaan met dilemma’s.
Dankzij de financiële steun van het Jo Visser fonds, zijn de video’s gratis beschikbaar gesteld als afspeellijst op YouTube. Binnen een maand na de publicatie op 25 november zijn de video’s al meer dan 10.000 keer bekeken, mede dankzij vermelding op de websites en in de nieuwsbrieven van Waardigheid en Trots, BeterOud, ActiZ, Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg en kennisplein Zorg voor Beter.
Woonplezier
Betekenisvol
Uit onderzoek van ouderenbond ANBO en Leyden Academy in augustus onder ruim 3.200 senioren, blijkt dat zij positief zijn over hun woning en woonomgeving. Respondenten gaven hun huis gemiddeld een 8,3 en de meerderheid gaf aan graag te willen blijven wonen in hun huidige woning: een plek waar ze zich veilig en op hun gemak voelen. Betekenisvolle relaties zijn belangrijk, net als huisdieren en omgevingsfactoren zoals de buurt, de tuin, het uitzicht en bereikbaarheid. Een vergelijkbaar beeld kwam uit het onderzoek dat wij uitvoerden naar de woonsituatie en woonwensen van bijna 7.500 Leidse 75-plussers, in samenwerking met stichting Radius en gemeente Leiden. Bijna alle geïnterviewden gaven aan tevreden te zijn met de eigen woning. Wel mogen er meer gelijkvloerse woningen beschikbaar komen, meer groen en meer mogelijkheden om elkaar en andere leeftijdsgroepen te ontmoeten.
Wonen wordt vaak functioneel bekeken. Maar wat maakt een huis voor ouderen nu écht een thuis? Het is van groot belang dat er rekening wordt gehouden met individuele verschillen in (woon)geschiedenis, familiesituatie, buurtcontext en (zorg)behoeften. In aanvulling hierop vinden we dat woonplezier centraal moet staan: betrek ouderen intensief bij woonbeleid en bouwplannen, en laat hen aangeven welke thema’s zij belangrijk vinden. We hebben deze boodschap via diverse presentaties, artikelen in vakmedia en een serie vlogs onder de aandacht gebracht bij architecten, projectontwikkelaars, woningcorporaties en gemeenten. Ook was Leyden Academy partner van het symposium ‘Nieuwe woonvormen voor ouderen’, dat stichting Hofje Codde en Van Beresteyn op 19 november in Haarlem organiseerde.
Kunst in de langdurige zorg
Betekenisvol
De laatste jaren zijn er in Nederland veel kunstinitiatieven en kunstprogramma’s voor kwetsbare ouderen opgezet. We voelen allemaal dat kunst en creativiteit in de zorg heel waardevol kunnen zijn: om jezelf te kunnen uiten, je verbonden te voelen met anderen en benaderd te worden vanuit wat je nog wél kunt. Toch is er nog weinig bekend over deze positieve effecten. In een vooronderzoek vertelde een oudere deelnemer die danst bij ReDiscoverMe: ”Dans is als een magische sleutel. Ik heb weer toegang gekregen tot mezelf. Door dans kan ik even ontsnappen aan mijn patiënt-rol. De contacten met familie en vrienden zijn erdoor verrijkt. Ze vragen me nu naar de dans performance in plaats van hoe is het met je MS.” Deze uitspraak geeft goed weer wat dans, of kunst meer in het algemeen, kan betekenen voor senioren. In dit project gaan we dat verder onderzoeken. Welke waarde hebben dans, tekenen, muziek, zang, poëzie, theater en beeldende vorming op een individueel, sociaal en maatschappelijk niveau?
In december kende ZonMw een subsidie toe aan Amsterdam UMC en Leyden Academy, om samen met hun partners onderzoek te doen naar de waarde van kunst in de langdurige zorg. We gaan bestaande kunstinitiatieven en –programma’s in de zorg beschrijven, de impact evalueren, op zoek naar de onderliggende werkzame principes, en deze voor een breder publiek inzichtelijk maken. Het projectteam, bestaande uit onderzoekers vanuit verschillende academische disciplines, senioren én kunstenaars, gaat begin 2020 van start.
Dansen en aanraken als medicijn
Betekenisvol
Een troostende aanraking, zoals een knuffel of hand op de schouder, is een essentieel onderdeel van goede zorg. Leyden Academy, het Jo Visser fonds en Melman Producties zijn sinds 2017 partners binnen HuidHonger, een bijzonder dans- en beweegprogramma over liefdevolle zorg, intimiteit en het belang van aanraking. Kwetsbare ouderen spelen hierin, samen met hun partners, kinderen, familie en/of andere betrokkenen, de hoofdrol.
Als afronding van het programma organiseerden Leyden Academy en het Jo Visser fonds op 20 mei samen met partners ‘Kom in beweging!’, een actieve dans- en beweegmiddag in de Stadsgehoorzaal in Leiden. De circa hondervijftig deelnemers vanuit zorg en welzijn, onderwijs en de culturele sector werden uitgenodigd om hun ervaringen te delen met nieuwe manieren van contact maken in de (ouderen)zorg. Naast HuidHonger stond Dance for Health centraal, een dansprogramma voor mensen met Parkinson, reuma en MS. Ook was er een paneldiscussie met studenten, docenten en experts als Joris Slaets (Leyden Academy), Ageeth Ouwehand (Beweging 3.0) en Ronnie van Diemen (Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd).
Levenseindezorg in medische opleidingen
Betekenisvol
Eind 2018 hebben onderzoekers van Leyden Academy onderzocht hoeveel aandacht er in de Nederlandse geneeskundeopleidingen aan levenseindezorg wordt besteed. Het aanbod bleek sterk per opleiding te verschillen en het onderwerp bleef over de gehele linie onderbelicht. In februari 2019 stelde Tweede Kamerlid Pia Dijkstra (D66) hier Kamervragen over, waarop minister Hugo de Jonge in maart toezegde “het onderzoek van Leyden Academy onder de aandacht te brengen van de commissie die belast is met het herzien van het Raamplan Artsopleiding.”
Eind december verscheen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde het artikel ‘Toekomstige artsen beter voorbereiden op levenseindezorg’: een herhaalde oproep aan de medische beroepsgroep en de samenstellers van het Raamplan. Voor auteurs Josefien de Bruin en Mary-Joanne Verhoef, zelf jonge dokters, is het pleidooi persoonlijk gemotiveerd: “In onze studie ontbrak een wezenlijk onderdeel: een goed slot aan het leven. Iedere patiënt sterft uiteindelijk en iedere arts krijgt hiermee te maken. We moeten ons ook in de opleiding afvragen: als genezing niet (meer) aan de orde is, wat kun je dan nog voor de patiënt betekenen?”
Vertrouwen in de zorg
In mei en juni publiceerde Omroep Human een drieluik over regeldruk en verantwoording in de verpleeghuiszorg. Het eerste artikel behandelde de neiging om de kwaliteit van de zorg te willen vangen in cijfers en afvinklijstjes. Ina Kerkdijk, directeur woonzorg bij ZorgAccent, legt uit dat je zorgorganisaties niet kunt benchmarken: “Als je mij vraagt: ‘Hoeveel appeltaarten bakken jullie in een jaar’ en ik zeg: ‘Zeshonderd’, dan weet je nog steeds niet hoe gezellig het bij ons is.” In het tweede en derde artikel werd verkend hoe we zorgmedewerkers het vertrouwen terug kunnen geven. Volgens Joris Slaets hebben de meeste mensen het in zich om liefdevol voor anderen te zorgen, net zoals ouders dit voor hun kinderen doen. Geef medewerkers vooral ruimte en vrijheid, betoogt Joris. Dit vraagt ook een ander soort toezicht: “Je kunt bijvoorbeeld controleren of zorgaanbieders die liefdevolle zorg een kans geven. Hoe goed kent het personeel de bewoners? Doen ze iets met hun ervaringen? Verder moet je de verzorgende en verpleegkundige ook gewoon vertrouwen dat ze hun best doen.”